Şema Nedir?
Şema, doğduğumuz andan itibaren kendimize ve dış dünyaya dair edindiğimiz kalıplardır. Önce boş bir kütüphane olarak dünyaya geliriz sonra kitaplığımızı bazı sıfatlarla doldururuz. Bu kitaplar ise belirli inançları, duyguları ve davranışları oluştururlar. Kitaplığa her konulan kitap “şema” kavramını temsil eder.
Örnek; Ailesinden düzenli ilgi ve şefkat görmüş biri “değerliyim” veya “sevilebilirim” inançlarını pekiştirmiş olur.
En temel hali ile şema dünyayı ve kendimize dair inançları kategorize eden ve sistematik hale getiren inançlar ve bilgi parçaları bütünüdür. Oluşturulan bu şemalar ilk temsiller olduğu için keskin ve değişime karşı dirençlidir. Kişiler oluşturduğu şemaları dış dünyayı ve kendilerini yorumlamak ve anlamlandırmak için kullanır.
Örnek: “Kusurluluk Şeması” kusurlu ve sevilemez olmaya dair tüm öğretilerin toplandığı, bireyin kendisine dair kusurlu ve sevilemez olduğunu öğrendiği zihinsel temsillerdir. Bu kalıcı öğretiyle birlikte kusurluluk şemasına dair geçmişteki öğretilerimiz, gelecekteki yaşantılarımızı bu gözle yorumlamayı ve algılamayı sağlar. Gelecek yaşam deneyimleri geçmiş şemalar ile bugün de anlamlandırılır. Özetle; kusurluluk şeması çocukluğunda oluşmuş bireyler kusurlu ve sevilemez olmadıkları halde geçmiş öğretileri nedeniyle bugün de geçmişteki gibi hissetmelerine sebebiyet verir.
Şemaların oluşum amacı hızlı reaksiyon vermek, adaptif-uyuma dönük davranışlar sergilemek ve hayatta kalmaktır. Çocuklukta oluşan erken dönem uyumsuz şemalar ise tam tersi bir etki yaparak yaşamımızı, kendimizi ve dış dünyayı algılamamızı bozar.
Şema Terapi Nedir?
Şema Terapisi, çocuklukta kendimize dair oluşturulan yıkıcı şemaları bugün değiştirmeyi amaçlar. Bireyin kendine ve dış dünyaya dair oluşturduğu negatif ve işlevsiz inançlarını şema terapisi ile değiştirmek mümkündür. Şemalar, karşılanmamış erken dönem ihtiyaçları ile oluşur. Negatif şemalar, çocuklukta oluştuğu için katı, değişime dirençli ve dogmatik inançlardır.
Şema Terapi Nasıl Uygulanır? Terapi Ne İşe Yarar?
Şema Terapi, çocuklukta oluşan işlevsiz ve negatif düşünceleri/kalıplarını sokratik sorgulama, bilişsel, davranışsal, yaşantısal teknikler ve terapötik ilişki olarak 4 ana yöntemi kullanır ve değişimi amaçlar. Bilişsel, duygusal ve davranışsal değişim için destekleyici teknikler ise sınırlı yeniden ebeveynlik, yeniden çerçeveleme ve empatik yüzleştirme teknikleri şema terapinin içinde uygulanır.
- Bilişsel Teknikler; Konuşma terapisi şeklinde yürütülen sokratik teknikleri içine alan danışanın inançlarını biliş düzeyinde bir farkındalıkla değiştirmeyi amaçlar. Kanıt-karşı kanıt, avantaj-dezavantaj, başa çıkma kartı, şema günlüğü ve bilişsel sandalye tekniği gibi yöntemler uygulanır. Bu yöntemlerle bilişsel olarak farkındalık kazandırılarak bugüne bugünün gözünden bakmayı amaçlar.
- Yaşantısal Teknikler; Şemaların oluştuğu çocukluk deneyimlerine imgeleme yoluyla gidilerek yeniden yazılması ve yeniden yaşantılanması şeklinde uygulanır. Bu teknik şemaların değişimi için güçlü bir tekniktir. Danışanın olumsuz yaşam deneyimini yeniden senaryolaştırarak yeniden yazması amaçlanır. Terapist olumsuz imgeleme olan sahneye girerek pozitif deneyimler oluşturarak müdahale eder. Danışanın bir çocuk olarak hak ettiği deneyimi ona Bu deneyimler yaşantısal, duygusal ve ebeveynlik içeren şefkatli deneyimler olarak zihinde şemaların değişimini tetikler. Sağlıklı bir imgesel yaşantılama yeni inançların tohumlarını eker.
Bir diğer yaşantısal teknik ise duygu odaklı sandalye çalışmalarıdır. Ebeveyn rolündeki içses bir sandalyede oturur ve konuşur. Danışan ise bu içsel ebeveyn sesine yanıtlar oluşturması sağlanır. Bedensel ve somatik uygulamalarda bu sürece dahil edilebilir.
- Davranışsal Teknikler; Terapi ödevleri, maruz bırakma ödevleri ve uygulamalar, davranış deneyleri, role play ve rahatlama egzersizleri gibi yöntemlerdir.
- Terapötik İlişki: Danışanın başkaları gözündeki benlik temsillerini yeniden çerçeveleyerek şemasının kendisine ait olmayan sadece bir öğreti olduğunu gösteren terapist-danışan ilişkisidir. Bu ilişki bir ebeveynin veya bakım verenlerin çocuklarına miras bıraktığı inançları terapist ile geliştiren yeni ilişki üstünden düzenler. Terapist danışana sınırlı yeniden ebeveynlik yapar. Empatik yüzleştirmeler ve yeniden çerçeveleme tekniklerini de kullanarak şemaların değişimine zemin hazırlar. Terapist ve danışan arasındaki ilişki dışarıda yer alan ilişkilerinde birer temsilidir. Terapist iyi bir gözlemle bu aktarımları yakalar ve değişim için terapide kullanır.
“Terapi odası danışanın içsel dünyasının temsilidir”.
Bu temsilleri fark edip değiştirmek için terapötik ilişki terapinin tüm yöntemlerini uygularken sürece dahil edilmesi sağlıklı bir psikoterapinin temel koşuludur.
Şemalar Nasıl Oluşur?
Şemalar, karşılanmamış temel ihtiyaçlar sebebiyle oluşur. Bu temel ihtiyaçlar 5 kategoride toplanır.
- İhtiyaçların, düşünce ve duyguların ifade edilmemesi,
- Otonomi, hareket özgürlüğü ve yeterli kimlik algısının sağlanmaması,
- Öz denetim ve gerçekçi sınırlar oluşturulmaması,
- Güvenli bakım görme, güvende hissetme ve kabul görme ihtiyaçlarının karşılanmaması,
- Spontanlık ve oyun ihtiyacının karşılık görmemesidir.
Şema Terapi Hangi Sorunlarda Etkilidir?
Şema Terapinin uygulandığı durumlar; Kişilik bozuklukları (Borderline, narsistik vb.), kişilik örüntüleri, kronik depresyon, kronik kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk, çocukluk travmaları, yeme sorunları, katı düşünce yapısı, erteleme, uyum sorunları, bağımlılıklar (alkol, uyuşturucu, kumar bağımlılıkları), çift sorunları, iletişim problemleri, özgüven sorunları, başarısızlık, mükemmeliyetçilik, yetersizlik ve tekrarlayan yaşam örüntüleri gibi kişiliğe dair olan sorunlarda uygulanmaktadır.
Şema Terapisti Psikolog Nasıl Olunur?
Şema Terapistleri, 4 yıl lisans psikoloji eğitimleri üstüne 2 yıl klinik psikoloji uzmanlığı yaparak klinik psikolog unvanı aldıktan sonra şema terapi temel eğitimi alırlar. Şema terapi temel eğitimi bittikten sonra akredite şema terapisti eğitmenleriyle 1 ila 3 yıl arası süren bir süpervizyon süreci yürütürler. Bu süreç sonunda uluslararası düzeyde akredite şema terapisti olmaya hak kazanırlar. Şema Terapisti olma süreci eğitim süreciyle birlikte ortalama 8-10 yıllık arası bir eğitim sürecini kapsamaktadır. ISST (International Society of Schema Therapy) kritelerlerine göre şema terapi yöntemini sadece uzman klinik psikologlar ve psikiyatri uzmanları uygulayabilmektedir.
Şema Terapistleri Nasıl Tedavi Uygular?
Şema Terapisti, danışanların karşılanmamış çocukluk temel ihtiyaçlarını seans içerisinde karşılar. Duygusal ihtiyaçlarının doyurulmasını sağlayacak adımlar atması yönünde çalışır. Şema terapistleri, danışanların şemalarını, modlarını ve baş etme yöntemlerini tespit ederek danışanlara tanıtırlar. Bu şemaların gelişimindeki çocukluk yaşantılarını saptayarak danışana farkındalık yaratırlar. Şema terapisti, danışanın bugün ki sorununu geçmiş yaşam deneyimlerine bağlayarak durumun bugüne ait olmadığını ortaya koyarlar. Danışanların bugün ki şemalarını sürdüren faktörleri tespit eder ve değişim için yüreklendirirler. Kalıcı bir değişim için bilişsel, davranışsal, yaşantısal ve ilişkisel stratejileri kullanarak değişimi kalıcı hale getirirler.
Şema Terapi Tedavisi Ne Kadar Sürer?
Şema terapi, kısa ve uzun dönemli olarak uygulanabilir. Kısa dönemli olarak 6-12 ay arasında bir sürede. Uzun dönemli olarak 1-3 yıla kadar olan bir süreç olarak uygulanabilir. Kronik ve süreğen olmayan sorunlarda kısa süreli olarak uygulanır. Kronik ve kişilikle ilişkilenen problemlerde uzun süreli olarak uygulanır.
Şema Terapisti Nasıl Olunur?
Şema Terapisti olmak için Şema Terapisti eğitmenleri tarafından akredite edilmiş temel düzey sertifikasyonları sağlamak ve süpervizyonları tamamlamak gereklidir.
İstanbul’da Şema Terapisi, Uzman Klinik Psikolog Onur Cansız tarafından gerekli akreditasyonlar alınarak uluslararası koşullar çerçevesinde uygulanmaktadır.
